Prof. Dr. Ali Osman Özcan
aozcan@skyturk.net



    Türkçe Sözlük'te "zıngıldamak" sözcüğü "zangırdamak" sözcüğüyle eş anlamlı gösterilmektedir. Zangırdamak sözcüğü ise; güçlü bir ses çıkararak titremek veya sallanmak anlamında karşımıza çıkmaktadır. Zıngıldamak sözcüğünün bir başka anlamı daha vardır. Örneğin çocuk annesine bağırır: Anne dişim zıngıldıyor. Çocuk dişinin zangırdadığını değil, yerinden oynadığını ifade etmek istemektedir. Yine "Dereden geçerken bastığı taş zıngıldadı ve taşa basan kişi suya düştü" cümlesini herkes kolaylıkla anlar. Yere sağlam çakılmış bir kazığı zıngıldatmak onu yerinden oynatmak demektir. "Taş ocağında çok büyük bir taş yerinden zıngıldatılmayınca çıkarılamaz" cümlesinde de taşın yerinden oynatılması, eğreti duruma getirilmiş olması demektir. Arşimed "Bana bir dayanak noktası verin kaldıraçla dünyayı yerinden oynatayım (zıngıldatayım)" demişti.

    Yukarıda verilen örneklerde zıngıldamak ve zıngıldatmak fiillerinin hiç de zangırdamayla ilişkisi olmadığı rahatlıkla görülebilir. Daha önce söylediğimiz gibi zıngıldamak fiili bir şeyin yerinden oynatılma; ayrılması; eğreti durma; eğreti hâle gelmesi anlamlarında kullanılmaktadır. Sallanmak, titremek fiilleriyle ilişkisi yoktur. Örneğin "Sallantılı köprüden geçen kişi, köprü zıngıldayınca korktu" cümlesi, köprünün yerinden oynaması, yıkılacak hâle gelmesi anlamına gelmektedir.

    Kayseri'de yaşlı bir amca nereli olduğumu sorduğunda "Zonguldaklı" olduğumu öğrenince "Haa! Sen Zıngıldaklısın" demişti. O zaman gülüp geçmiştim. Adıyaman ili Gerger ilçesi Yayladalı köyünde öğretmenlik yaparken de köylüler "Hoca Zıngıldaklı" derlerdi. Oysa ilkokula giderken babaannem dişlerimin zıngıldayıp zıngıldamadığını sorardı. Demek istediğini anladığım hâlde sözcük üzerinde hiç düşünmemiştim. Zonguldak sözcüğünün Ermeniceden geldiğini ileri sürenler, zıngıldamak fiilini herhâlde göz ardı etmiş olsalar gerek.

    Türkçedeki "dak-dek" ekiyle yapılmış pek çok isim vardır. Örneğin "fırıldamak, çakıldak, bağırdak, bıngıldak, ışıldak, kıkırdak, kütürdek, şakırdak, tokurdak, dingildek, çekirdek, fingirdek, tıngırdak, çardak, kardak (Ege Denizi'nde bir küçük ada), cıbıldak (çıplak), gebedek (yetim), yapıldak, şapırdak, şıkırdak, fıkırdak vb." pek çok sözcük "-dak" ekiyle yapılmıştır. Özellikle "bıngıldak" sözcüğü "zıngıldak" sözcüğüyle eğreti olma durumunu çok güzel ifade eder. Çocuğun başındaki o bölgenin eğretiliğini, daha sonra katılaştığının göstergesidir. Dolayısıyla "Zonguldak" sözcüğünün Emenice'ye bağlanmaya çalışılmasına hiç gerek yoktur. Ünlü değişimi yüzünden zıngıldak (çok zıngıldayan yer anlamında), Zonguldak olarak telaffuz edilir olmuştur.

Toprağın heyelan bölgesi olarak ifadesi de o bölgede toprağın zıngıldadıktan sonra kayacağına işaret etmektedir. Zonguldak bölgesinin zemini devamlı olarak hareket ettiğinden bu durum toprağın zıngıldaması olarak da ifade edilmektedir. "Ağaç köklerini zıngıldatmadan yerinden çıkarmak mümkün değildir" cümlesinde de kökün yerinden oynaması, eğreti duruma getirilmesine gönderme yapıldığı düşünülürse Türkçe olan bu sözcüğün yerine başka dillerden yardım beklemek çok gereksiz bir davranıştır. Bölge zaten coğrafi ve jeolojik koşullar nedeniyle zıngıldayan bir bölgedir. Denizin aşındırıcı etkisiyle kayalar zıngıldamakta, heyelan nedeniyle toprak ve ağaçlar (ormanlık bir bölge) zıngıldamakta, esen şiddetli rüzgârlar ağaçtan yapılan evleri zıngıldatmaktadır.

    Bilge Umar'ın (1993) Türkiye'deki Tarihsel adlar adlı İnkılâp yayınlarından çıkmış kitabında "Sandarake, Zonguldak'ın yerinde bulunan ilkçağ köyünün adıdır" cümlesine katılmak mümkün değildir. Ayrıca bazılarının aynı adı zonklamak, zangırdamak fiilleri veya sazlıklarla ilişkilendirmeleri de dayanaksız bir zorlamadan ibarettir. Zonguldak'ta on-yirmi evin bulunduğunu bilen yaşlılar artık yoktur. Ereğli kazasına bağlı bir köy olan Zonguldak, 1899'da ilçe merkezi olmuştur ve kasabada belediye kurulmuştur. Sözcük, öz be öz Türkçe olduğu hâlde Ermenice'den medet beklemek o bölgede kullanılan Türkçe sözcükleri bilmeden ahkâm çıkarmaya kalkışmak demektir. "Toponimi olarak Zonguldak sözcüğü Türkçe bir sözcüktür" denilebilir. Sözcüğün bölge halkı için bir anlamı vardır. Fakat bazıları, zıngıldak sözcüğünü bilmediği için yanlış hükümler verebilmektedir. Dolayısıyla Zonguldak adının zıngıldaktan geldiği apaçık ortadadır.


Avatar
Adınız
Yorum Gönder
Kalan Karakter:
Yorumunuz onaylanmak üzere yöneticiye iletilmiştir.×
Dikkat! Suç teşkil edecek, yasadışı, tehditkar, rahatsız edici, hakaret ve küfür içeren, aşağılayıcı, küçük düşürücü, kaba, müstehcen, ahlaka aykırı, kişilik haklarına zarar verici ya da benzeri niteliklerde içeriklerden doğan her türlü mali, hukuki, cezai, idari sorumluluk içeriği gönderen Üye/Üyeler’e aittir.