Komplo Paranoya! | Komplo teorilerine neden inanıyoruz?

Komplo Paranoya! | Bilime, kanıta, mantığa aykırı ama | Komplo teorilerine neden inanıyoruz?

Komplo teorileri Covid-19 salgını boyunca da virüs kadar hızlı yayıldı; koronavirüsün insan eliyle yayıldığı, virüsün 5G teknolojisiyle üretildiği, aşılamanın ise insanları çipleme çalışması olduğu gibi iddialar zirve yaptı. Peki insanlar komplo teorilerine neden ve nasıl inanıyor?.. Bilim, kültür ve fikir dergisi ScienceUp’ın Nisan sayısında, tarihin her döneminde var olan ancak koronavirüs salgınıyla zirve yapan komplo teorileri masaya yatırıldı. 

Tarihte her toplumda görülen komplo teorileri genellikle güncel olaylardan besleniyor, önyargılar, çarpıtılmış gerçeklere ve kurgulara dayanıyor. Yapılan araştırmalar, eğitim geriledikçe komplo teorilerine inananların oranlarının anlamlı bir şekilde arttığını ortaya koyuyor. Ancak bu teorilerin salgın sonrasında eğitimli kitleyi de etkilediği ortaya çıktı. Komplo teorilerinin panzehrinin bilimsel düşünme olduğu açık ancak salgın dönemindeki yoğun stres altında komplo teorilerine, ezoterik ya da mitolojik düşünceye eğilim nasıl engellenebilir? 

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Sosyolojisi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Bozkurt, siyaset bilimci Prof. Dr. Tanju Tosun, Maltepe Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Başkanı, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi (MÜTAM) Müdürü Prof. Dr. Nurgün Oktik ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünden Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Emin Balcı komplo teorilerini ScienceUp için tartıştı. 

İçinde bulunduğumuz toplumsal gruplarda yatkınlık fazla ise, komplo teorilerine meyletmemizin arttığını söyleyen Prof. Dr. Tanju Tosun analitik, bilimsel perspektiften yoksun komplo teorilerine âdeta iman etmenin zihinsel kapasiteyle, donanımla ilgili olduğu kadar, sosyal etkileşimde olunan grupların niteliğiyle de ilgili olduğuna dikkat çekti.  

Dr. Mehmet Emin Balcı, “İnsanlar neden inanıyor” sorusuna “Komplo teorileri, toplumsal bilinç dışının rüyaları… Rüyalar, olgusal bir karşılıktan çok olgular içinde kendimizi nasıl hissettiğimize işaret eder. Bir baskıyı, tatmini ya da ifade edilmemiş bir noktayı açığa çıkarır. 

Prof. Dr. Veysel Bozkurt ise “Dünya genelinde farklı güç odakları tarafından, bu odakların çıkarlarına uygun komplo teorileri her zaman dolaşıma sokulur. Güç odakları ve çıkarları birbirinden farklı olduğu için, üretilen komplo teorileri de farklıdır. Bilimsel teoriler son derece karmaşıktır ve hepsinden önemlisi kesinlikten uzaktır. Bu teorileri anlayabilmek için yüksek bir bilişsel kapasite gerekir. Uzun ve yorucu bir iştir. Oysa uluslararası ilişkiler ya da salgın hastalıklar konusunda hiçbir ciddi araştırmayı okumamış birisi, komplo teorileri yoluyla her şeyi kavradığını düşünebilir. En gizli toplantılarda dünyayı yöneten gizli güçlerin karanlık oyunlarından haberdar olabilir. Başkalarının bilmediği gizli bilgilerden haberdar olduğu için kendisinin çok özel olduğunu düşünebilir” diye konuştu.

ScienceUp, makale, haber, analiz ve özel röportajlarıyla; bilim dünyasından son gelişmeler, buluş ve keşifler, politika, uluslararası ilişkiler, iletişim, felsefe, kültür ve sanat gibi pek çok alanda okuyucusuna geniş bir yelpazeden sesleniyor. İşte Nisan ayı sayısından bazı diğer başlıklar:

• POST-KORONA DÖNEMİ BAŞLADI: Covid-19 hem yayılmaya ve hatta ikinci kez hasta etmeye devam ediyor, hem de virüsü kapan, ancak hastalığı geçirdiğinin farkında olmayan kişilerin hacmi bilinmiyor. Türk Toraks Derneği Solunum Sistemi Enfeksiyon Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Füsun Öner Eyüboğlu ve Türk Kardiyoloji Derneği Üyesi Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Meral Kayıkçıoğlu, “Uzun Covid Sendromu” ve Post-Covid hakkında bilinmesi gerekenleri ScienceUp’tan Ayşegül Aydoğan Atakan’a anlattı.
• “N’OLACAK TÜRKÇE’NİN BU HALİ?” Türkçe bozuluyor mu?  Dil ve Edebiyat Araştırmacısı Yusuf Çotuksöken, Türk dili ve edebiyatı öğretmenleriyle gençler ScienceUp’ın sorularını yanıtladı.
• AB İLE NE YAPMALI? Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik macerası ilginç bir sürece girdi. AB süreci uzatırken Türkiye’deki AB’ye üyelikle ilgili tutum da değişmeye başladı. Maltepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Ünal ScienceUp için yazdı.
• HAKEMLERİ NASIL BİLİRSİNİZ? Futbol dünyasında herkes hakemlerden şikâyetçi. Bülent Tuncay ScienceUp için Türk futbolu ve hakemlerle ilgili soruları eski bir hakem olan futbol eleştirmeni Murat Fevzi Tanırlı’ya sordu.
• ALERJİ MEVSİMİ UZADI: Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Nesrin Sarıman, küresel iklim değişikleriyle polen mevsiminin uzamasını ve artan bahar alerjilerini anlattı.
• NEDEN DONUYORUZ? NASIL DONUYORUZ? Buzul çağları yeniden tekrarlanır mı? Meteoroloji Mühendisi Hüseyin Öztel bu çarpıcı sorunun yanıtını ScienceUp için yazdı.
• KOCA PİRİ REİS DENİZLERDE: 43 yıldır denizaltı arkeolojisi araştırmaları yapan gemiyi Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Şermin Açık Çınar anlattı. 
• KÜBA’NIN BÜYÜSÜ: Muhammed Kösen, Küba’yı ScienceUp için fotoğrafladı ve yazdı.
• ZAMAN BEYİNDİR: Pandemi döneminde, özellikle damar tıkanıkları nedeniyle görülen beyin kanamaları, kalp krizleri, mide kanamalarının suçlusu Covid-19 olabilir mi? Prof. Dr. Çağın Şentürk, Meltem Acar Yücesoy’un sorularını yanıtladı. 
• MARKA MI? JENERİK Mİ? Her marka akılda kalmak, unutulmamak, adıyla anılmak ister. Ancak zamanla marka adının, ürün ya da hizmetin adıymış gibi kabul gördüğü pek çok örnek var. Avukat Levent Kamalı ve Avukat Bilun Bayraktar tartışmayı değerlendirdi.
• MİMAR SİNAN’IN İSTANBUL’U: Dünyaca ünlü Mimar Sinan’ın ölümünün 433. yılında Maltepe Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık Bölümü Başkanı Prof. Dr. Doğan Zafer Ertürk İstanbul’la ilgili değerlendirmelerini anlattı.
• MARS GÖREVİ BAŞLADI: Kızıl gezegen Mars’ta bir zamanlar suyun varlığına yönelik kanıtlar, yaşamın da izine yönelik araştırmaları artırdı. İnsanoğlu Mars’ta koloni kurmak için önce gezegenin gizemini çözmek istiyor.
• TOPRAĞIN KURTULUŞU: FiTOREMEDiASYON: Toprağın ıslahı, temizlenmesi için yapılan fitoremediasyon uygulamaları yaygınlaşıyor. 
• UÇAKLAR NEDEN DÜŞÜYOR?: Maltepe Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Uçak Teknolojisi Programı Başkanı Dr. Öğr. Üyesi Şener Odabaşoğlu, uçakların düşme nedenleriyle ilgili ihtimalleri anlattı.