9390,51%1,20
38,74% 0,39
43,40% 0,27
4146,90% 1,06
6711,63% -0,27
Türkiye'nin F-35 programına olan katılımı askıya alınmasının ardından, Pentagon kararından etkilenecek olan Türk şirketlerinin durumu netlik kazanmaya başladı. F-35 programına tam 937 tür parça üreterek katkıda bulunan Türk tedarikçi firmaları hangileri ve projeye hangi ürünlerle katkıda bulunuyorlar?
Cumhurbaşkanı Erdoğan G-20 öncesi açıklamasında Türkiye'nin bu durumda uluslararası hukuka başvurarak maddi zararının tazminin isteyeceğini belirtmişti. ABD cephesi şu ana kadar yapılan 1.25 milyar doların yanı sıra 10 yıllık süreçte Türkiye'nin en az 9 milyar dolarlık kayıp yaşayacağını belirtti ve F-35 tedarikçisi Türk firmaların yerini doldurmaya hazırlanıyor. Savunma Sanayii Başkanı Demir de ilk etapta Türk firmalarının kayba uğrayacağını söyledi. Peki söz konusu Türk firmaları hangisi ve F-35 projesine nasıl katkıda bulunuyor?
1999 yılından bu yana 3. seviye (Level 3) program ortağı olan Türkiye şu ana kadar F-35'ler için yaklaşık 1.25 milyar dolar yatırım yapmıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, G-20 zirvesi öncesi yaptığı açıklamada “F-35 projesi için zaten 1,25 milyar doları ödedik. Eğer öyle yanlış bir hamlede bulunurlarsa meseleyi uluslararası tahkim mahkemesine götürürüz. Şimdiye kadar yaptığımız ödemeleri geri isteriz.” demiş ve 'Türkiye'nin dışlandığı F-35 projesi tamamen çökmeye mahkumdur' ifadelerini kullanmıştı.
Şu an görevde olmayan ABD'nin eski Savunma Bakanı Jim Mattis, senatoya yolladığı mektupta Türkiye'nin programdan çıkarılmasının tedarik zincirince probleme yol açacağı ve maliyetlerini artıracağını belirtmiş ve Türkiye'nin alternatifsiz olmasa da kolay kolay gözden çıkarılacak bir ülke olmadığının altını çizmişti.
ABD'nin kararı sonrası gözler F-35 programında tedarikçi konumundaki Türk firmalarına çevrildi zira ABD Savunma Bakanlığı'nın satınalma, teknoloji ve lojistikten sorumlu müsteşarı Ellen Lord, Türk tedarikçilerin yaratacağı boşluğun ABD başta olmak üzere proje ortağı diğer ülkelerdeki firmalarla doldurulacağını belirtti.
Daha önce savunma ve havacılık sanayiinin büyük oyuncularından biri olan Textron'un CEO'su olan Lord, Türkiye'nin gelecek yıllardaki olası gelirleriyle birlikte programdan çıkarılmasının toplam maliyetinin 9 milyar dolara ulaşabileceğini de söyledi.
F-35 jetlerinin ana üreticisi olan ABD'li Lockheed Martin'in tedarikçileri arasında aslan payını alan firmaların başında Kale Havacılık geliyor. 5. nesil uçakların gövde, kanat ve kokpiti için 2005 yılından bu yana 500 civarı farklı parça üreten Kale, üç F-35 tipinin iniş takımları için de Kanadalı Heroux Devtek’i tek tedarikçi olarak destek veriyor. Merkezi Tuzla'daki Serbest Bölge'de olan şirket ayrıca F135'lerin motor donanımlarının üretimi amacıyla İzmir’de Amerikalı Pratt & Whitney ile bir ortak girişimin de parçası ve ilk F-35 olan AA1'de de parçası bulunan tek Türk şirketi olma özelliğine sahip.
2008 yılında projeye dahil olan TUSAŞ-TAI, F-35A uçağının en karmaşık yapısal bölümlerinden biri olan 'orta gövdesi' için ABD dışında tek kaynak olarak üretim yapıyor. Ayrıca, Northrup Grumman ile birlikte dış kaplama ve silah bölmesi kapakları ile fiber hava girişi kanallarının üretimini de TUSAŞ üstleniyor.
F-35 uçağının alternatif görev ekipmanlarının yaklaşık yüzde 50'sini üreten TUSAŞ, ünlü motor üreticisi Pratt and Whitney ile imzaladığı stratejik anlaşma doğrultusunda bakım, onarım ve modernizasyon konusunda bölgede tek tedarikçi firma olarak programda rol alıyor.
F-35 savaş uçağının temel iki bileşeni olan füze uzaktan kumanda arabirimi ve panoramik kabin ekranının elektronik kartlarının tek tedarikçisi Ankara merkezli Aydın Yazılım ve Elektronik A.Ş. (AYESAŞ)
F-35 Elektro Optik Hedef Sistemi’nin parçası olan gelişmiş optik bileşenler için üretim yaklaşımları geliştiren ve F-35 CNI Aviyonik Elektronik Arabirim Kontrol Cihazı üzerinde Northrop Grumman ile birlikte çalışan ASELSAN ayrıca yakın zamanda tam ölçekli üretim faaliyetlerini başlatacaktı.
2004 yılından bu yana F-35 Programı'nı destekleyen ve 2014 yılında Aselsan'ın kontrolüne geçen Ankara merkezli MIKES (Mikrodalga Elektronik Sistemler A.Ş.),British Aerospace Engineering (BAE) ve Northrop Grumman için F-35 uçak bileşenleri ve asambleleri sağlıyor.
ROKETSAN ve TUBITAK-SAGE birlikte, 5. nesil savaş uçağı F-35 uçağında dahili olarak kullanılacak hassas güdümlü Stand-off Füzesi'nin (SOM) geliştirme, entegrasyon ve üretimini yürütüyor. HAVELSAN ise gelecekte Türk F-35 Entegre Pilot ve Bakım Eğitim Merkezi (ITC) ve Türkiye’deki ilgili eğitim sistemlerinin geliştirilmesi için öncü bir rol üstlenmekteydi.
2009 yılında Lockheed Martin ile anlaşma imzalayan Alp Havacılık ise F-35 uçak gövdesi yapısal parçaları, iniş takımı bileşenleri ve titanyum entegre kanat rotorları üretiyor.
Projenin bir diğer ortağı olan Hollandalı FOKKER ELMO ise İzmir'de bulunan tesislerinde F-35 Elektrik Kabloları ve Ara Bağlantı Sistemi’nin (EWIS) yüzde 40’ını üretmekle kalmıyor ve ayrıca tüm merkezi bölüm kablo sistemleriyle TAI'yi destekliyor.
