TEMA Vakfı'ndan siyasete ekolojik çağrı
TEMA Vakfı, 24 Haziran 2018 seçimleri öncesinde EkoSiyaset 2018 Belgesi'ni hazırlayarak seçime katılan tüm siyasi partilerle paylaştı. Çevre ile ilgili konuların herkesi ilgilendirdiğine önemle vurgu yapan TEMA Vakfı, tüm siyasi partilere doğayı korumak üzere politikalar üretmeleri için çağrı yapıyor.

İçeriğinde doğa ile ilgili yapılması gerekenler için öneriler bulunuyor
TEMA Vakfı 2018 EkoSiyaset Belgesi ile toprak başta olmak üzere tüm doğal varlıklar, iklim, enerji, madencilik ve çevre politikaları kapsamında mevcut durum incelendikten sonra, başlıca sorunlara dikkat çekilerek çözüm önerileri özetleniyor. Tarım topraklarının azaldığına dikkat çekilen belgede toprakların amaç dışı kullanımının önlenmesi ve sürdürülebilir toprak ve mera yönetiminin hayata geçirilmesi öneriliyor. Dikkat çekilen diğer bir konu ise 2B uygulamalarıyla yaşanan orman tahribatı. 2B uygulamalarının sona erdirilmesi çözüm olarak sunulurken Orman Kanunu'na istinaden verilen izinlerde ise 'kesin zorunluluk ve üstün kamu yararı' koşulu aranması gerektiğine vurgu yapılıyor. Türkiye'nin zengin tür çeşitliliğine sahip olduğunun ve korunan alanlarla ilgili son yıllarda artış yaşandığının altının çizildiği belgede, 2016 yılı istatistiklerine göre Türkiye'de korunan alanların ülke yüzölçümüne oranının yaklaşık %9 olduğuna dikkat çekiliyor. Bu oranın gerek dünya gerekse AB ortalamalarının altında kaldığına vurgu yapılırken konuyu bir kurumun sahiplenmesi ve koruma altına alınan alanların mevcut biyolojik çeşitliliği kapsayacak şekilde planlanması, yapılacak boşluk analizlerine göre yeni koruma alanlarının belirlenmesi gerektiği dile getiriliyor.



Coğrafi konumu ve yarı-kurak iklim özellikleri nedeniyle Türkiye, dönemsel olarak şiddetli kuraklıkların yaşandığı ve su talebinin en yüksek olduğu aylarda su potansiyeli önemli miktarda azalan bir ülkedir. Dahası, hali hazırda Türkiye 'su azlığı' yaşayan bir ülkedir. Yapılan tahminlere göre Türkiye nüfusunun 2040 yılında 100 milyonu aşacağı ve bu durumda kişi başına düşen kullanılabilir su miktarının 1000 metreküpün altına düşmesiyle 'su fakiri' bir ülke konumuna geleceği öngörülmektedir. Türkiye'nin iklim değişikliğine bağlı riskler ve etkiler konusunda oldukça hassas ve kırılgan bir coğrafyada yer aldığı ve bu etkilerin özellikle su varlıkları üzerinde kendini daha fazla göstereceği gerçeği de unutulmamalıdır. Uygulanan su politikalarının su varlıkları üzerinde oluşturacağı miktar ve kalite baskısı dikkatle değerlendirmeli ve akarsu sistemlerinin doğal hidrolojik döngülerinin bozulmamasına azami önem gösterilmelidir. Bu kapsamda, karşı karşıya kalınması muhtemel sorunların ölçeği ve etkileri düşünüldüğünde,ekosistem temelli ve katılımcı arz yönetimi yaklaşımını benimseyen bir su yasasının ivedilikle hazırlanması ve hayata geçirilmesi elzemdir.İklim DeğişikliğiTürkiye iklim değişikliği etkilerine en hassas bölgelerden birisinde yer almasına ve en fazla etkilenecek ülkelerden biri olmasına rağmen, son dönemde iklim değişikliğine neden olan sera gazı emisyonlarını en hızlı arttıran ülkelerden de biri olmuştur. İklim değişikliğine karşı dirençli ve ekonomik olarak güçlü bir ülke olma hedefimizi gerçekleştirmek için sera gazı emisyonlarını hızla azaltacak sanayi, ulaşım, enerji ve uyum politikalarının hayata geçirilmesi gereklidir. Büyümenin hızı kadar niteliği de önemlidir. Düşük karbonlu sanayi, enerji ve ulaşım politikaları sayesinde daha fazla enerji güvenliği, daha az trafik sorunu, daha yüksek yaşam kalitesi, iklim değişikliğine karşı daha fazla dayanıklılık, daha yüksek sağlık kalitesi, daha iyi çevre ve çok sayıda başka fayda sağlayacaktır. Bu faydaların yaratacağı değer, yukarıdaki politikaların yürütülmesi için gerekli olan maliyetlerin üstünde olacaktır. Öte yandan bütün bu önlem ve politikaların sürdürülebilir olabilmesi ve başarıya ulaşması için Paris Anlaşması'na taraf olunması konusu iyi değerlendirmelidir. 2018 yılı sonunda Polonya'da yapılacak BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) 24. Taraflar Konferansı'ndan önce, 'Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkı Niyet Beyanı'nın büyüme senaryolarıyla güncellenmesi, makul bir azaltım hedefi belirlenmesi, Paris Anlaşması'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde onaylanması gündeme alınmalıdır. Paris Anlaşması'nın onaylanmasının ötesinde, Türkiye'nin iklim hareketinde öncü adımlar atması, ancak azaltım ve uyum alanında birbirini tamamlayan ulusal-yerel politikaların eş zamanlı gerçekleştirilmesi ile mümkün olabilir.Enerji PolitikalarıElektrik üretiminde yerli kömürün payının iki katına çıkarılması amacıyla 2012 kömür yılı ilan edilmiş ve Trakya, Eskişehir Alpu, Konya ve Karaman Ovaları gibi büyük ova ilan edilmiş değerli tarımsal bölgelerde elektrik üretme amaçlı hem kömür ocakları hem de termik santraller projelendirilmiştir. Yeni termik santrallerin tesisi yerine enerji verimliliği ve tasarrufu ile enerji yoğunluğunun düşürülmesi konularının acilen ele alınması ve ilgili strateji ve eylemlerin uygulamaya koyulması ülke ve toplum yararına olacaktır. Ülkemiz, %27 oranında enerji verimliliği ve tasarrufu potansiyeline sahiptir. Tarım alanlarımıza planlanan kömür santrallerinin üreteceği elektriğin çok daha fazlası verimlilik ve tasarruf önlemleri ile geri kazanılabilir. Yeni enerji üretimi için küresel enerji politikaları, hem iklim etkisi hem de çevre ve insan sağlığı etkileri ile kömür ve nükleerden uzaklaşarak yenilenebilir enerji kaynaklarını değerlendirme eğilimindedir. Türkiye hem rüzgar hem de güneş potansiyeli açısından olanakları çok olan bir ülkedir. Yenilenebilir enerjiye geçiş sadece yeni enerji geleceğini yakalamak açısından değil, inovasyona dayalı sanayinin gelişimi açısından da önemli bir fırsat sunmaktadır.MadencilikMadencilik faaliyetleri mutlaka etkin bir planlama ile ülkenin ihtiyaçları göz önünde bulundurularak çevreye azami duyarlılık gösterilerek yürütülmeli, üstün kamu yararı öncelikli hale getirilmelidir. Özellikle ormanlık alanlarda yapılan madencilik faaliyetlerinde ormanların ekosistem için sağladığı yararlar göz ardı edilmemelidir. Taş, çakıl, hazır beton ve asfalt yapımında kullanılan ve her yerde bol miktarda bulunan doğal oluşumların maden sayılması ve kolaylıkla üretim izni verilmesi ormanları, içinde yaşayan canlıları ve sunduğu ekosistem hizmetlerini değersiz kılmaktadır. Ormanlarla beraber korunan alanlarda bile madencilik çalışmalarına izin verilmesine olanak veren yasal düzenlemeler, hiç kuşkusuz doğal ekosistem bütünlüğünün bozulmasına, parçalanmasına ve biyolojik çeşitliliğin azalmasına yol açacaktır. Bu kapsamda Maden Kanunu ve Milli Parklar Kanunu yeniden düzenlenmeli ve doğa koruma alanları madencilik çalışmalarına kapatılmalıdır. 6831 sayılı Orman Kanunu'nun 16. Maddesi yeniden düzenlenerek orman alanlarında madencilik faaliyetlerine ancak zaruri hallerde izin veren mevzuat düzenlemeleri yapılmalıdır. Geri dönüşü olmayan ve siyanür havuzları gibi uzun süreli zehirli atıklar üreten madencilik faaliyetlerinin ekosistem ve gelecek nesiller üzerinde yaratacağı geri dönülmez maliyetler göz önünde bulundurulmalıdır. Tüm tarafların doğrudan katılımlarını sağlamayan ve planlandıkları yörede kabul görmeyen maden arama ve çıkarma faaliyetleri toplumsal ihtilaflara neden olacak ve ülkemiz için faydadan çok zarar getirecektir.Mekânsal PlanlamaPlanlama, ulusal ve kentsel ölçekte bir kararlar bütünüdür. Sektörel düzeyde ve ülke ölçeğinde yatırım kararları ve bölgesel gelişme esasları, kentsel ölçekte ise kent mekânını şekillendiren imar planları su, toprak varlıklarını ve biyolojik çeşitliliği etkiler. Dolayısıyla mekânsal planlamada ekosistem anlayışının benimsenmesi, planların tarım ve mera alanlarının amaç dışı kullanımının önlenmesinde etkin hale getirilmesi, planların iklim değişikliğini önleme ve uyum konularında etkin hale getirilmesi, doğal ve kültürel kimliklerin korunması, plan kademelenmesi boyunca sürdürülebilir arazi kullanım politikalarının hayata geçmesinin temel şartıdır.Çevresel Etki Değerlendirmesi1993 yılında yürürlüğe girdikten sonra 1997, 2002, 2003, 2008, 2013 ve 2014 yıllarında tümüyle yeniden yayımlanmak üzere toplam 18 kez değiştirilen Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği'nde ve uygulamalarda katılım, süreler, izleme ve denetleme ile kapsam konularında iyileştirilmeye ihtiyaç duyulmaktadır. ÇED süreçlerine katılım, kapsam belirleme de dahil olmak üzere, tüm süreçte görüş alışverişine dayanan ve geri bildirim mekanizmalarını kapsayan bir sürece dönüştürülmelidir. Süreler açısından ise, tüm tarafların doğru ve eksiksiz bir şekilde inceleme yapmasına imkan verecek ve hak kaybına neden olmayacak şekilde yeniden düzenleme yapılmalıdır. İzleme/denetlemenin, sivil toplum kuruluşlarını da sürece dahil eden, yatırımcı firmadan bağımsız ve yaptırımlarının da belirlendiği bir aşamaya dönüştürülmesi gereklidir. Mevcut ÇED raporları incelendiğinde, kümülatif etki değerlendirmesinin eksik bir şekilde sadece ÇED uygulanan proje ile aynı türde olan diğer projelerin listelenmesi olarak yapıldığı görülmektedir. Seçme eleme kriterlerine tabi projeler, sadece kapasiteleri üzerinden değerlendirilmemeli, projenin mekânsal, fiziksel/sosyo-ekonomik, doğrudan/dolaylı, uzun vadeli/kısa vadeli, niteliksel/niceliksel, kümülatif etkileri ile birlikte konumu da seçme eleme kriterlerine dahil edilmelidir. Bunlarla birlikte, yine önemli çevresel etkileri olacak projelerin ÇED süreçlerinden muaf tutulmasına neden olan Geçici 3. Madde Yönetmelikten çıkartılmalıdır.Ayrıca, mevzuatta hiçbir şey yapılmama alternatifi ile birlikte, diğer alternatiflerin değerlendirilmesine ve sosyal ve sağlık etkileri de içermesine yönelik değişiklikler yapılmalı; 'hiçbir şey yapılmama' alternatifi de üstün kamu yararı analizine dayalı olarak değerlendirilmelidir. ÇED'den farklı olarak plan ve programlara uygulanacak olan Stratejik Çevresel Değerlendirmenin (SÇD) tüm sektörlere etkin bir şekilde uygulanması için ise 2017 yılında yürürlüğe giren SÇD Yönetmeliği'nin Geçici 2. Maddesi kaldırılmalıdır.SonuçAnayasamızın 56. maddesinde 'çevre hakkı', sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamayı herkese bir hak olarak tanımıştır ve bu hak insan odaklıdır. Oysa doğal varlıklar olmaksızın insan da dahil hiçbir canlı, varlığını sürdüremez. Artık insana yönelik bir haktan değil, insanın da bir parçasını teşkil ettiği 'ekosistemin haklarından' bahsedilmektedir. 'Ekosistemin haklarının' yanı sıra 'gelecek nesillerin haklarının' da gözetilmesi uluslararası ölçekte tartışılmaktadır. Gelecek (doğmamış) nesiller, sağlıklı olarak işleyen bir ekosistem ve sağlık, refah ve barış içinde bir dünya düzeni içine doğma ve yaşamlarını sürdürüp, kendilerinden sonraki nesilleri oluşturabilme hakkına sahip olmalıdırlar. 'Sürdürülebilir yaşam hakkı' olarak da değerlendirilebilecek bu haklar kapsamında, çevrenin insanlığın ortak mirası olarak korunması, iyileştirilmesi ve gelecek nesillere aktarılması gereken bir değer olarak kabul edilmesi önemlidir.