Siyasi askeri ve ekonomik haberleri yazıp dağıtan el yazısı bültenler;

El emeği Avvisilerden bugünkü gazetelere; haberin macerası

Kadriye KOCA

Haber alma ihtiyacı matbaaların bulunup kullanılmasından çok daha önce ortaya çıktı. Bölgesinden siyasi, askeri ve ekonomik haberleri ve bazen dedikoduları toplayan kimi katipler el yazısı ile hazırladıkları haber bültenlerini zengin müşterilerine ulaştırarak onların haber ihtiyaçlarını karşıladılar.

Avrupa iletişim ağını Avvisilerle sağladı

Avrupa iletişim ve haber ağında 1700’lere kadar etkili olan  avvisi, reporti, gazzette, ragguagli, nouvelles, advis, corantos gibi çeşitli isimlerle anılan elle yazılmış haber bültenleri soylu sınıfın uluslarası ticaret yapan tüccarların haber ihtiyacını karşılıyordu.

İlk el yazması haber bültenleri yani bugünkü gazetelerin prototipleri, fikirlerin malların ve insanların hareketli olduğu bir dünyada haberlerin üretilmesi ve ilgililere ulaştırılması ile 16. Yüzyıl Avrupasında ortaya çıktı. Bu durum,  haber bülteninin sistematik olarak ticarileşmesiydi. Yerinde kararlar verebilmek için her taraftan doğru ve hızlı haber almaya çalışan Krallar, bunun için büyük maliyetlere katlanırlardı.. Ticaretin gelişmesi nüfusun artması Avrupa’da daha sistemli haber alma ihtiyacını ortaya çıkardı. Tüccarlar doğru haberleri zamanında almaya özen göstererek mutlak bir zarardan kurtulabilirlerdi. Bunun için ise doğru habere şımarık devlet yöneticilerinden önce ulaşmak gerekiyordu. İlk haberciler matbaanın yaygınlaşmasından önce el yazması haber bültenleri hazırlayıp bunu paralı müşterilerine ulaştırdılar. Bu paralı müşterilerin içinde finansçı aileler, büyük tüccarlar ve devlet yöneticileri vardı.

Haber satarak para kazanan ilk kişiler İtalya’nın şehirlerinde ticaret yapan ağzı sıkı adamlardı. Bunlar belli bir mecrada bilgi kanallarından topladıkları bilgileri yanlarında çalıştırdıkları katiplere elle yazdırarak hazırladıkları bültenleri müşterilerine sundular. Siyasi askeri ve ekonomik haberleri aktaran bu el yazması haber bültenlerine başka isimler verilse de genel olarak Avvisi deniyordu. Avvisiler rekabetin her gün arttığı Avrupa ticaret siyaset ve düşünce yaşamı için pahalı olmalarına rağmen belli bir formatta bilgilendirici ve dopdolu içeriği ile çok önemli bir yer tutuyordu.

Kuşkusuz daha çok siyasi amaçlarla güç sahiplerine ve soylulara ulaştırılan ilk Avvisilerde yer alan haberler daha özel haberlerdi. Bu haber bültenlerinin elle yazılması bilgiye aç bir toplum için üretim azlığı ve maliyetinin fazlalığı demek oluyordu. Elle yazılan avvisiler için çok emek veriliyor, haberin doğru ve hızlı iletilmesi olumsuz etkileniyordu. Dönemin artan haber alma ihtiyacı için yüksek meblağlar ödeyen güç sahipleri bu hizmete ulaşırken halkın büyük çoğunluğu Pazar yerinde veya belediye merdivenlerinde yapılan haber aktarımlarıyla yetiniyorlardı.  

Haber iletim hızı ve çeşidi arttıkça iletişim kaynaklarını çeşitlendirmek isteyen insanlar sohbetlerle, mektuplarla gezginlerle bilgilerine bilgi aktarmaya devam ettiler. Avvisiler 16.yüzyıl boyunca haber piyasasına damga vursa da habercilikte asıl dönüşüm haberlerin basılarak dağıtıldığı zamanların gelmesiyle oldu. Katiplerin teriyle yazılan avvisiler matbanın dönerek binlerce gazete basabilir hale gelmesiyle yaygınlaştı. Kamuoyu oluşturan ve yönlendiren etkili bir güç oldu.

Avvisiler Büyükelçilerin gözdesi oldu

Avrupa haber dolaşımını 16. Yüzyıl boyunca hazırlanıp dağıtılan avvisi denen el yazması bültenlerle gerçekleştirdi. Avvisi ödeyecek parası olanlara hizmet etti. Avrupa’nın birçok yerinde kişilere mahsus el yazması haber hizmeti 18. Yüzyılın ikinci yarına kadar varlığını sürdürdü.

Ortaçağda büyükelçiler avvisilerin hevesli okuyucuları oldu 16. Yüzyıl diplomatik temsilcilerin komşu ülkelerde görevlendirildiği bir çağ oldu. Saraya o ülkenin politik, askeri ve ekonomik kararlarını aktarmak büyükelçinin göreviydi. Onlar da avvisilere para ayırmaktan çekinmediler görev yaptıkları ülkelerde hazırlanan avvisileri satın aldılar.

Madalyanın diğer yüzü; Sorunlar sorunlar

Ne var ki el yazımı bültenlerde çok hata oluyordu. Haber dağıtma sorumluluğunu üzerine alanın çoğaltma ve dağıtım sürecini tam denetlemesi gerekiyordu.

Avvisi kağıt bir veya ikiye katlanarak hazırlanıyordu. Bir iki paragraftan oluşan haberlerle doluydu. Yer ve tarih en başta belirtiliyordu.

‘Romada’dan haberler, 24 Mart 1570’   gibi….

Haber içeriğinde her kaynak kullanılıyor bilhassa mektuplaşan insanların yazdığı bilgiler haberleştiriliyordu. Yorumlara itibar edilmeyip olay bütün yalınlığı ile avvisi de yer alıyordu. Ama bazı özel müşterilere meşguliyet ve hobileriyle ilgili veya ticari bağlantılarıyla ilgili haber servisleri de yapıyordu.

Her zaman doğrulamak mümkün olmaz doğrulanmamış haberler ‘söylendi’, ‘bildirildi’ denilerek geçiştirilirdi.

Avvisilere rağbet Roma ve Venedik’ten geldi

Ticari haber üretimi ve dağıtımının Avrupa da iki merkezi vardı. Roma ve Venedik. İnsanlar dini onayı almak için Roma’da bulunan papaya ve zenginlik ve lüks mallar için ise ticaretin metropolü Venedik’e gözlerini dikmişlerdi. Hareketin olduğu yerlerde bilgi akışının da el yazısı ile de olsa sağlanması gerekiyordu. İşte avvisiler yıllarca bu amaca hizmet etmek için hazırlanıp dağıtıyordu.

Avvisiler müşterilerinin isteklerine göre üretildiğinden bazen üst sınıf dedikoduları içeriyor, bu durum zaman zaman sorunlar yaşanmasına neden oluyor; papalık himayesindeki ilişkiler gitmemesi gereken kulaklara gidiyordu.

Zamana yenik düşen Avvisiler…

Bunun için avvisi hazırlayanların üzerindeki yük çok ağırdı;  abartmamaya, güvenilir olmaya kışkırtma yapmamaya özen gösterilirdi. Bu durum avvisi formatının ihtiyatı bir uslup takip etmesine neden olurken bu ciddi uslubu onu zaman içinde  monotonlaştırdı.

El yazması haberler gazetelerin ortaya çıkmasından uzun bir zaman sonra bile 17. Yüzyıl boyunca İtalya’da en baskın haber yayın biçimi olmayı sürdürdü. Venedikli tüccarlar matbada basılan haber bültenleri ortaya çıktığında bile para piyasasını etkileyerek yanlış kararlara neden olmamak için uzun süre avvisilere güvendiler. Avrupa genelinde haber toplama ve dağıtım ağı teknolojik değişimlerle birlikte farklılaştı. Toplumun her kesimine çeşitli şekillerde ulaşan haberler yapma ve bunları hızlı ve doğru bir şekilde ucuza malederek ulaştırma imkanları ortaya çıktı. Haber kültürü teknolojinin değişmesiyle değişti, gelişti, haber alma – basma- dağıtma -toplama ve yazma 17. Yüzyılda yeniden şekillendi. Bu yeni şekle matbaa damga vurdu.